اشراف – شاهرخ صالحی کرهرودی: شرایط اقتصادی کشور به گونه‌ای است که بسیاری از پدرها و مادرها، همزمان با هم مشغول کار هستند و ساعاتی از روز را در منزل حضور ندارند. در شرایط عادی، کودکان و نوجوانان، نیمی از روز را در مدرسه بودند و پدر و مادر هم که تا عصر به محل کار می‌رفتند و در ساعات بعدی، هم در منزل حضور داشتند و هم نظارتی بر عملکرد فرزند خود داشتند. اما حالا، با مجازی شدن آموزش‌های کلاسی، بدون شک، پدر و مادرها در ساعاتی از روز در کنار فرزندان خود حضور ندارند و از سوی دیگر، به همین نسبت نظارت آنها بر تربیت فرزندانشان با کاستی همراه خواهد بود.

این جای خالی در شرایطی که مدارس هم تعطیل است و ارتباط تربیتی بین مدرسه و دانش‌آموز برقرار نیست، باید به شیوه دیگری مورد توجه قرار گیرد. اگرچه راه‌اندازی شبکه شاد و سایر روش‌های آموزشی بعد از شیوع کرونا، در اسفندماه سال گذشته، تماماً معطوف به آموزش دانش آموزان و تلاش برای جبران عقب‌ماندگی‌ها آنها از درس بود، اما حالا در دور دوم آموزش‌های مجازی که قرار است از ابتدای سال تحصیلی جدید، مورد استفاده قرار گیرد، هم تجربه قبلی در خصوص کاستی‌های این نوع آموزش وجود دارد و هم باید جای خالی مسائل تربیتی در کنار مسائل آموزشی دیده شود. شاید در این فضا، بیشترین نقش تربیتی، به خصوص در دوره دبستان و متوسطه اول، بر عهده معلمی باشد که قرار است به صورت مستقیم با دانش آموز در ارتباط باشد.

محمود فرشیدی، وزیر اسبق آموزش و پرورش، در خصوص کارکردهای تربیتی مدرسه مجازی معتقد است که «جامعه معلمان دارای پایگاه اجتماعی برجسته‌ای در میان خانواده‌ها است؛ چنانکه در نظرسنجی‌ها همواره در تراز یکی از معتمدترین اقشارشناخته شده است، همین سرمایه اجتماعی و اعتماد خانواده‌ها به معلم و مدرسه است که می‌تواند به عنوان ظرفیتی ارزشمند برای برنامه‌ریزی و نقش‌آفرینی معلم و مدرسه در ارتباط گیری با خانواده‌ها و دانش‌آموزان در دوره کرونا مورد بهره‌برداری قرار گیرد.»

فرشیدی، دو موضوع «اجرای برنامه‌ها به منظور دستیابی به اهداف متعالی تعلیم و تربیت» و «اجرای مشارکتی برنامه‌های تربیتی با دانش‌آموزان و اولیای آنها» را مسائل اساسی در خصوص توجه به اهداف تربیتی در مدرسه مجازی عنوان کرده و ادامه می‌دهد: «برای مثال بسیج مردم ایران در جهت جهاد سلامت فرصت مناسبی فراهم آورده است تا دانش آموزان در عرصه تربیت اجتماعی درس ایثارگری و نوع‌دوستی بیاموزند و حتی به تناسب سن خویش در این جهاد مشارکت نمایند یا در عرصه زیستی ضرورت توجه به بهداشت و سلامت فردی و اجتماعی و حفظ محیط زیست را فرابگیرند و به سهم خود تاثیرگذار باشند.»

در کنار این مسائل، موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد، عرضه اینترنت مناسب برای بهره‌گیری از آموزش‌های مجازی است. در سال‌های گذشته، شبکه ملی اطلاعات به صورت کامل به بهره‌برداری نرسیده و از سوی دیگر نیز، در کشور ما، برخلاف بسیاری از کشورهای توسعه یافته، امکان ارائه اینترنت پاک برای کودکان پیش‌بینی نشده است. همین مشکلات، سبب شده تا به بهانه استفاده از آموزش‌های مجازی، دانش‌آموزان در یک فضای باز و بدون نظارتی رها شوند که خود همین موضوع آسیب‌های بعدی را در پی خواهد داشت. حال که قرار است تا زمان نامعلومی، آموزش‌های کلاسی به صورت مجازی باشد، فرصت خوبی است تا وزارت آموزش و پرورش با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به بهانه ارائه اینترنت رایگان هم که شده، یک اینترنت پاک و اختصاصی برای دانش آموزان فراهم کنند تا جلوی ورود بخشی از دانش آموزان به فضای مجازی موجود گرفته شود. در عین حال، آموزش سواد رسانه‌ای و آموزش استفاده از شبکه‌های اجتماعی باید به صورت ویژه‌ و جدی‌تری در دستور کار قرار گیرد تا آسیب‌های فضای مجازی کمتر بتواند دانش آموزان را در معرض تهدید قرار دهد.

دانش‌آموز به اقتضای سن خود، هم نیاز به آموزش دارد و هم نیاز به تربیت. حالا در این شرایط، که آموزش مجازی، درهای فضای مجازی را به سوی دانش آموزان باز کرده و نظارت والدین را هم کمتر کرده، باید به موضوع تربیت بیش از گذشته توجه کرد. زنگ خطر شبکه‌های اجتماعی مثل «لایکی» مدتهاست به صدا درآمده و این در حالی است که بسیاری از مسئولان و معلمان حتی از وجود چنین شبکه‌ای بی‌خبر هستند.