اشراف – شاهرخ صالحی کرهرودی:  موضوع توجه به فرهنگ عمومی شاید به لحاظ شایع بودن و عمومی بودن، چندان امر دشواری به نظر نرسد اما مسئله اساسی این است که ابعاد و دامنه مفهومی که به عنوان «فرهنگ» می شناسیم، آنقدر عمیق و وسیع است که مشکل بتوان آن را در قالب تعریفی مشخص و محدود بگنجانیم. حتی با مراجعه به بحث‌های جامعه شناسان و صدها توصیف و تعریف از «فرهنگ» بطور کلی می‌توان دریافت که از ارزش‌ها و اعتقادات و باورها گرفته، تا منش، خصائل و هنجارها و ادبیات و هنر و معماری، آئین‌ها، افسانه و اسطوره همگی ذیل مجموعه فرهنگ می‌گنجد. برای همین هم، موضوع فرهنگ و به خصوص فرهنگ عمومی واژه‌ای پیچیده، غیرقابل تعیین و سیال است که حرکت در مسیر آن نیازمند دقت و ظرافت‌های خاصی است.

حال با این شرایط اگر بخواهیم فرهنگ عمومی را تعریف کنیم، باید بگوییم، فرهنگ غالب و گسترده‌ای است که در میان عموم جامعه رواج دارد و حوزه‌ای از عقاید،‌ ارزش‌ها، جلوه‌های احساسی و هنجارهاست که اجبار اجتماعی غیر رسمی از آن حمایت می‌کند.  رهبر معظم انقلاب البته نگاه عملی‌تری به موضوع فرهنگ عمومی ارائه می‌کند، و در سخنرانی که در ۱۹ تیرماه ۱۳۷۴ در جمع اعضای شوراهای فرهنگ عمومی استان‌ها ارائه کردند، فرهنگ عمومی را به دو بخش تقسیم کردند که یک بخش آن ظاهری و بارز است مانند شکل لباس و شکل معماری است که تأثیر خاصی بر روی ذهنیات و خلقیات و منش و تربیت افراد دارد و بخش دیگرش مربوط به امور نامحسوس مثل اخلاقیات فردی و اجتماعی مردم، وقت‌شناسی، وجدان کاری، مهمان دوستی و احترام به بزرگترهاست.

فرهنگ بارز و مشکلات آشکار

بخش اول فرهنگ جامعه، به ظواهری اختصاص دارد که به طور طبیعی از سوی همگان قابل رویت و ادراک است. پوشش عمومی، مهمترین نمود این بخش از فرهنگ است. در حالی که جامعه ایرانی به لحاظ سنت و سابقه تاریخی و همچنین کثرت اقوام از تنوع پوشش‌های محلی و زیبا برخوردار است اما این تنوع، در نقاط شهری نه تنها دیده نمی‌شود که در بسیاری موارد، پوشش‌های جوانان به سمت پوشش‌های بی‌هویت غربی گرایش پیدا کرده است. در مقوله حجاب هم که ناگفته، ماجرا پیداست و فاصله فرهنگی و اعتقادی نسل جدید در موضوع پوشش با نسل‌های گذشته، به شکاف عمیقی رسیده است که بدون کار جدی و فعالیت جدی در حوزه فرهنگی، بعید است که به نتیجه برسد.

بخش دیگری از فرهنگ ظاهری، مربوط به حوزه سبک زندگی فردی آحاد جامعه است. رفتارهایی که رد آن را می‌توان در تهیه وسایل زندگی، نحوه خرید کردن، مصرف کردن و حتی دورریز و اسراف گسترده توسط مردم مشاهده کرد. بخشی از این سبک زندگی حالا در موضوع کرونا بیشتر خود را نشان داده است و تقید به رعایت رفتارهای پرهیزکارانه و استفاده از ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی و عدم تردد غیرضرور مشاهده کرد. متاسفانه رعایت این موارد، رابطه مستقیمی با فرهنگ عمومی دارد و در شرایطی که فرهنگ عمومی، در بسیاری موارد رشد نکرده، شاهد رفتارهای کرونایی مناسبی هم از مردم نخواهیم بود و آمار تلفات کرونا هم در این بخش به صورت جدی، خود را نشان می‌دهد. در شرایطی که روزانه ۶ هزار نفر به کرونا مبتلا می‌شوند و روزی ۳۰۰ نفر هم جان خود را از دست می‌دهند، آیا عدم استفاده از ماسک یا اصرار به مسافرت چیزی جز نبود فرهنگ عمومی است؟

فرهنگ ناملموس، بحرانی‌تر از همیشه

در کنار فرهنگ رفتاری و ظاهری که در معرض دید قرار دارد و قابل قضاوت هم هست، بخش گسترده‌ای از موضوعات مرتبط با فرهنگ عمومی وجود دارد که ناملموس بوده و شاید به همین دلیل هم، کمتر از فرهنگ ظاهری به آن توجه می‌شود. مسائل بی‌شماری در این حوزه قابل شمارش است اما برای نمونه، کار جمعی و تلاش عمومی، از جمله فرهنگ‌هایی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا به آن توجه شده و به محرکی برای توسعه آنها بدل شده است اما ضعف این فرهنگ عمومی در کشور، خسارت جدی به کشور وارد کرده است. در همین راستا، رهبر انقلاب در بیاناتی که در بهمن ماه ۱۳۸۸ با جمعی از اساتید دانشگاه‌ها داشتند، به این نقص توجه کرده و فرمودند: «کار جمعی جزو خصال ملی ما نیست. شما به ورزش‌های ما هم که نگاه کنید و مقایسه کنید با ورزش‌هائی که متعلق به اروپائی‌هاست، می‌بینید همین جور است. ورزش ملی ما که کشتی است، یک ورزش انفرادی است. حتّی ورزش باستانی ما هم که یک ورزش دسته‌جمعی است، هر کسی برای خودش ورزش می‌کند. می‌دانید وقتی که توی گود زورخانه می‌روند، کار دسته‌جمعی انجام نمی‌گیرد؛ با هم یک حرکاتی را انجام می‌دهند، هر کسی ورزش خودش را انجام می‌دهد؛ مثل فوتبال یا والیبال نیست که کار این، مکمل کار آن باشد؛ لذا کار، کار جمعی نیست. این یک نقص ملی است در ما؛ این را باید درست کرد؛ باید تزریق کرد. » رفع این نقص ملی، نیازمند ارتقای فرهنگ عمومی است. در سایر بخش‌ها و موضوعات مرتبط با سبک زندگی و فرهنگ عمومی مثل پایبندی به قانون، اجتناب از دروغ‌گویی و رعایت فرهنگ رانندگی هم از جمله مسائلی است که باید به آن توجه کرد.